Het familiewapen Van Engelenburg

Het is vrijwel zeker dat alle Van Engelenburgen familie van elkaar zijn. Ondanks het feit, dat vroeger enkele Van Engelenburgen weleens een uitstapje maakten voor wat betreft de spelling van de naam, zijn wij het nu allemaal eens: onze familienaam schrijf je zo

V a n   E n g e l e n b u r g

Mocht er bij de familie Engelenburg (zonder "van") ooit een "van" voor hun naam zijn gezet, dan was dat een vergissing, die goed te achterhalen is. Ook is er tot op heden geen spoor gevonden dat deze families op genealogisch gebied iets met elkaar gemeen hebben. Ook  - en daar gaat het hier om -  lijken de familiewapens van de twee families niet op elkaar. Wèl in grote lijnen, maar als je ze nauwkeurig bekijkt, dan zijn ze prima uit elkaar te houden.

De wapens van beide families zijn, wat men in de heraldiek of wapenkunde noemt, "sprekende" wapens. Hoogstwaarschijnlijk is de basisnaam Engelenburg afkomstig van de legende van de Engelenburcht in Rome. Maar alle twee hebben ze in de loop der eeuwen hun afwijking opgelopen als je een exacte vertaling in beeld zou brengen van deze legende. Maar daarom zeggen ze ook méér over de families.

 

Het vroegste Nederlandse Engelenburg-wapen

De meest zuivere verbeelding van wat toen volgens de legende gebeurde, is niet echt een familiewapen, maar een boekdrukkersmerk. Het was de Amsterdamse boekdrukker Doen Pietersz, die daar in het huis "Engelenburch" werkte en zijn boeken voorzag van zijn beeldmerk. Anno 1523 prijkte op de voorpagina van zijn boeken een vrij goede afbeelding van de Engelenburcht in Rome met daarboven een engel met een zwaard. 

De Engelenburg-legende was in zijn tijd goed bekend, door pestepidemieën in Europa en de getijdenboeken. En met de legende betekende de naam, zijn werkplaats, veel voor hem. Doen Pietersz krijgt daarom wat mij betreft de prijs voor het beste Engelenburg-wapen.

Het Engelenburg-wapen

Voor zover wij nu weten voert de familie Engelenburg uit Vollenhove/Enkhuizen het langst het Engelenburg-wapen. In 1761 gebruikte Lucas Engelenburg, burgemeester van Vollenhove, zijn wapen in een zegel. Dit wapen staat in Nederlands Patriciaat nr. 43 als volgt beschreven: Een enkele rode toren met daarboven een rode engel, met de handen omlaag gespreid.

Hoewel hierin verder niet beschreven, geeft Elsevier's Encyclopedie van de Heraldiek als nadere informatie onder "engel": In de wapenkunde voorgesteld als vrouwenfiguur met vleugels. Uitzondering: de aartsengel Michaël, die gevoerd word door de familie Engelenburg.

Boven de rode enkele toren (de Engelenburcht in Rome is gebouwd in geel zandsteen) zweeft een rode engel zonder zwaard. De reden voor deze afwijking is onbekend. Een tak van de familie Engelenburg vestigde zich in het verleden in Zuid-Afrika en heeft daar een belangrijke rol gespeeld. Hun huis in Pretoria, nu museum, draagt dit Engelenburg-wapen op een aantal plaatsen.

 

Het Van Engelenburg-wapen

Als u bij het Centraal Bureau voor Genealogie in Den Haag bij de afdeling Heraldiek de collecties Musschaert en Steenkamp/Damstra bekijkt, dan vindt u fiches, zegels en zelfs kleurenschetsen van het wapen, waarbij iemand de naam "Van Engelenburg" heeft geschreven. Zo is ook het wapen hier links van Barend Engelenberch (Enkhuizen 1617) aan de familie Van Engelenburg toegeschreven.

 

In 1955 verscheen een prentbriefkaart met wapens van Veenendaalse geslachten. Hieronder ook dat van de familie Van Engelenburg, hiernaast afgebeeld. Ditmaal alleen een weergave van het gebouw in Rome, zonder engel. De bron hiervan is niet te achterhalen. De auteur is A.P. de Kleuver.

Op 29 maart 1972 verscheen in Dagblad De Vallei in Veenendaal een artikel met als titel Grootveld synoniem met Veenendaal, waarin de naam, grond en wapen van onze familie genoemd worden. Een gedetailleerd familiewapen stond er bij, maar weer zonder bronvermelding. Dit wapen laat twee kleine torens en een grote toren zien, waarboven een wel zeer vrouwelijke engel zonder zwaard.

Het geregistreerde Van Engelenburg-wapen

Het tot nu toe allereerste bewezen familiewapen "Van Engelenburg" werd gevoerd door Pieter van Engelenburg (1803-1870). Pieter droeg een klein cachet, een zogenaamde bréloque, met het wapen aan zijn horlogeketting. Pieter was wolfabrikant en armmeester in Veenendaal. Hij stierf kinderloos. Het wapen laat drie even hoge torens met vanen zien, de middelste, de gevechtstoren of donjon, voorop. Als helmteken een engel met de vleugels omhoog en de armen omlaag. Onduidelijk is of het een vrouwelijke of een mannelijke engel is.

Veelvuldig overleg met de conservator van het Centraal Bureau voor Genealogie in verband met de registratie van het wapen leverde het volgende op: Het oude wapen van Pieter van Engelenburg blijft volledig behouden, want hier valt wel wat achtergrond te geven. Het onderscheidt zich ook van het Engelenburg-wapen. Alleen het helmteken, de engel, werd in de "oorspronkelijke" betekenis (zie Doen Pietersz) teruggebracht naar de aartsengel Michaël met het vlammende zwaard. Voor dit onderdeel werd, wat men in de heraldiek noemt, "wapenverbetering" toegepast. In de wapenregistratie is dit ook duidelijk omschreven. De commissie Wapenregistratie CBG accepteerde het oude wapen en de wapenverbetering in het helmteken.

Op 26 september 1995 is het Van Engelenburg-wapen op verzoek van Michiel Carel van Engelenburg geregistreerd onder nummer 671, met de volgende omschrijving:

In zwart een gouden burcht, bestaande uit drie gedekte torens, verlicht en gevaand in zilver, de middelste gesloten van zilver, alles staande op een groene grond. Helmteken: De aartsengel Michaël, uitkomend en met gespreide vleugels, in de rechterhand een vlammend zwaard houdend; de engel zilver, harnas, zwaard en schede goud. Dekkleden: zwart, gevoerd van goud.

 

Henk J. van Engelenburg

 

Bronnen:

  • Heraldische Collectie/Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag

  • Collectie Zegelbeschrijvingen/Algemeen Rijksarchief, Den Haag

  • Nederlands Patriciaat

  • Dagblad De Vallei

  • Elsevier's Encyclopedie van de Heraldiek

  • "Onder Amsterdamsche Humanisten" - Dr. J.F.M. Steck