De legende van de Engelenburcht in Rome
Geen toerist of pelgrim in de "Eeuwige stad" Rome kan de glimmende vergulde engel op de Engelenburcht (Castel Sant'Angelo) missen. Deze staat hier ter herinnering aan een openbaring van de aartsengel Michaël.
Toen in het jaar 590 de pest in Rome een ware slachting onder de bevolking aanrichtte en men die - zoals toen gebruikelijk - als een "hemels gericht" zag, werd uiteraard aan paus Gregorius gevraagd wat te doen. Gregorius bedacht de Grote Litanie of Smeektocht. Paus Gregorius I, verkozen in 590, organiseerde als boetedoening een processie door Rome en hij riep alle inwoners op die dag te bidden om bevrijding uit de dodelijke greep van de pest.
Volgens overlevering zouden alleen al tijdens deze processie 80 mensen zijn gestorven. De paus, die zelf de processie leidde, droeg een afbeelding van de Heilige Maagd, waarvan sommigen beweren dat het door de evangelist Lukas geschilderd zou zijn. Het wordt nu bewaard in Santa Maria Maggiore.
Toen de stoet op zo'n 500 meter van het Sint Pietersplein vlakbij de rivier de Tiber was aangekomen, hield Gregorius halt. Voor hen aan de rivier lag een groot rond, vestingachtig bouwwerk, feitelijk bedoeld als grafmonument. Keizer Hadrianus (76-138 na Chr.) had dit voor zichzelf, zijn familie en zijn opvolger laten bouwen.
De processie bereikte de Ponte Alleno. Deze brug over de Tiber (nu Ponte Sant'Angelo/Engelenbrug) verbindt het enorme mausoleum van keizer Hadrianus met de stad.
De Engelenburcht met de rivier de Tiber (Foto Elleke van Engelenburg)
Toen de processie deze brug naderde, werd een stinkende walm waargenomen, zwevend voor de afbeelding van de Heilige Maagd. Boven het mausoleum zag paus Gregorius in een visioen een engel zijn bebloed zwaard in de schede steken, terwijl andere engelen "Regina coeli laetare" (Latijn voor "Koningin van de hemel, verheugt u") zongen. Totaal verbijsterd sprak de paus: "O Heilige Maria, bidt voor ons, halleluja" (het huidige Angelus tijdens de Paastijd). Vanaf dat moment verdween de pest.
Een van de mooiste afbeeldingen van de aartsengel Michaël: in krijgstenue en met vlammend zwaard.
Deze afbeelding is het voorbeeld voor het helmteken op het Van Engelenburg-familiewapen. (Collectie Henk J. van Engelenburg)
Paus Bonifacius IV (608-615) liet boven op het mausoleum een kapel bouwen ter ere van de aartsengel Michaël. Deze kapel is later vervangen door een beeld, dat door de eeuwen heen verschillende keren is vernietigd en evenzovele malen in ere is hersteld. Sindsdien heet het keizerlijke mausoleum Castel Sant'Angelo, de Engelenburcht.
Als vervanging van het vroegere marmeren beeld van Michaël staat er sinds 1752 een bronzen beeld van de engel op de Engelenburcht, in een houding die herinnert aan de legende.
Het bronzen beeld van Michaël, die zijn zwaard in de schede steekt. (Foto Elleke van Engelenburg)
Het is geen wonder, dat deze legende diepe indruk maakte op het steeds weer door de pest geplaagde Europa. Dat heel veel mensen die legende kenden, kwam door het boek "Legenda aurea" (Latijn voor "gouden legende") van Jacobus de Voragine. Deze Dominicaner monnik, later aartsbisschop van Genua, stelde in het laatste kwart van de 13e eeuw deze omvangrijke verzameling van bestaande en soms heel oude Latijnse legenden in kerkelijk chronologische volgorde samen. In de late Middeleeuwen heeft dit boek enorme invloed gehad en diende vele doeleinden: voor onderwijs, kerkelijke praktijk, voor schilders, beeldhouwers etc. De Middeleeuwse mens was met dit boek beter bekend dan met de Bijbel.
Kastelen, maar ook woningen, die naar de mening van die tijd leken op de Engelenburcht in Rome, werden ook zo genoemd. In Europa zijn daar vele voorbeelden van, maar zeker ook Nederland is een aantal huizen en zelfs een kasteel met de naam Engelenburg rijk (geweest). Een aantal beschrijvingen hiervan vindt u in onze familiebladen.
Henk J. van Engelenburg